Pensionisti Dragan Ivanovski çdo mëngjes zgjohet dhe shkon në punë, në një hotel të vogël në periferi të Shkupit në afërsi të shtëpisë së tij, ku prej gjysmë viti mirëmban gjelbërimin në oborr. Ai doli në pension marsin e kaluar kur mbushi 64 vjet, mosha në të cilën pensionohen burrat në Maqedoninë e Veriut, shkruan Radio Evropa e Lirë, transmeton Portalb.mk.
“Kam punuar në një kompani shtetërore ndërtimi, e cila ka kohë që është mbyllur. Mbeta në rrugë pa përvojë të mjaftueshme pune, por i ri për të dalë në pension. Për disa vite punova si mjeshtër nëpër shtëpi, jam marrë edhe me bujqësi, nuk kam ndejtur a punë. Кur pashë se po ndërtohej një hotel i ri në afërsi të shtëpisë time, unë ua ofrova shërbimet e mija. Ujis barin, krasis pemët, punoj nga disa orë në ditë. Për këtë marr edhe një rrogë shtesë”, thotë Ivanovski.
Megjithatë, ai nuk thotë qartë nëse ka një kontratë me shkrim për angazhimin e tij dhe nëse pagën e merr në llogari apo në zarf.
Sipas rregullores në fuqi, pensionistët mund të punojnë me kontratë në vepër dhe me kontratë autoriale, me ç’rast punëdhënësit kanë obligim të paguajnë vetëm 10 përqind tatim personal. Nëse pensionisti punësohet rregullisht, i ndërpritet pagesa e pensionit.
Mundësia e tretë është puna “në të zezë”.
Punëdhënësi do të paguajë tatime dhe kontribute
Por, nga 1 janari angazhimi i pensionistëve do të rregullohet me ligj, i cili po miratohet për herë të parë në shtet. Qëllimi është të përmbushet nevoja për fuqi punëtore dhe të reduktohet ekonomia gri.
Bëhet fjalë për Ligjin për Angazhimin e Personave me Punë, i cili, përveç pensionistëve, do t’i përfshijë edhe studentët, të papunët dhe të vetëpunësuarit.
Puna do të jetë e natyrës së përkohshme ose sezonale në tre sektorë: hoteleri/gastronomi, bujqësi dhe shërbime amviserike. Këto janë veprimtaritë që kanë më së shumti nevojë për punëtorë sezonalë.
Marjan Risteski, zëvendësministër i ekonomisë dhe punës, thotë se pret që ligji i ri të përfshijë rreth 16.000 persona, të cilët do të futen legalisht në sistem, gjë që do të ndihmojë në luftimin e ekonomisë gri.
“Në tregun e punës, për fat të keq, ka mungesë të fuqisë punëtore. Do të angazhohen edhe persona të punësuar edhe të papunë, ose njerëzit që bëjnë një punë, do të mund të bëjnë edhe një punë tjetër. Më së shumti presim studentë dhe pensionistë. Vlerësimet janë se në shërbime amviserike dhe hoteleri do të angazhohen rreth 10.000 njerëz, ndërsa në bujqësi rreth 6.000 njerëz”, tha Risteski.
Ekziston mundësia që ky ligj të zgjerohet edhe për veprimtari të tjera, si ndërtimtaria, por për këtë do të diskutohet më vonë.
Angazhimi i punëtorëve është i kufizuar në maksimum 180 ditë brenda një viti kalendarik për sektorin e bujqësisë dhe deri në maksimum prej 120 ditësh në në hotelieri, gastronomi dhe punë në amvisëri.
Punëtori duhet të marrë kompensim monetar për çdo orë angazhimi. Për këtë shumë punëdhënësi është i detyruar ta paguajë tatimin mbi të ardhurat personale, si dhe kontributet për sigurimin pensional dhe shëndetësor. Në këtë mënyrë shteti do i arkëtojë pagesat të cilat nuk mund t’i arkëtonte deri më tani.
Për momentin nuk dihet se sa para do të derdhen në buxhetin e shtetit nga tatimet e të ardhurave mbi bazë të këtij ligji. Vlerësimet e para do të bëhen pas gjashtë muajsh.
Personat e angazhuar sipas këtij ligji nuk do t’i humbasin të drejtat e tyre të fituara, si ndihma sociale, kompensimi për papunësi, pensioni familjar apo i pleqërisë, bursa ose të drejta për studime të rregullta.
Për ta lehtësuar procedurën do të prezantohet një aplikacion celular përmes të cilit punëdhënësit do të mund t’i lajmërojnë ose çlajmërojnë menjëherë personat që i angazhojnë.
Të ardhurat shtesë nuk do të ndikojnë në lartësinë e pensionit
Stanka Trajkova, kryetare e Lidhjes së Shoqatave të Pensionistëve, thotë se deri tani nuk ka interes të shtuar te pensionistët për këtë ligj.
“Mbase sepse ligji ende nuk ka hyrë në fuqi, ose sepse bëhet fjalë për angazhim të përkohshëm në veprimtari të caktuara. Ka ende edhe pyetje të hapura. Për shembull, propozimet tona ishin të paguhet një shkallë preferenciale e kontributeve për sigurim shëndetësor dhe pensional dhe qëndrojmë me këto propozime,” thotë Trajkova.
Sidoqoftë, pensionistët janë “të kërkuar” në tregun e punës edhe në sektorin publik edhe në sektorin privat. Nga njëra anë punëdhënësit kanë nevojë për punëtorë, e nga ana tjetër pensionistëve nuk u mjafton pensioni.
Praktika e tanishme tregon se ata kohë pas kohe punojnë në markete, në spitale si ndihmës infermierë, apo në agjenci sigurimi.
“Pothuajse të gjithë kolegët janë në një moshë me mua, persona që janë në pension, të rinjtë nuk duan ta bëjnë këtë punë, por edhe pagat nuk janë joshëse“, thotë 64-vjeçari Goran M. nga Shkupi, i cili përmes një agjencie sigurimi punon si roje në një shkollë fillore në Shkup.
Pensionistët e angazhuar me këtë ligj do të realizojnë stazh shtesë, por kjo nuk do të ndikojë në lartësinë e pensionit.
“Ata do të realizojnë vetëm të ardhura shtesë, ndërsa pensioni do të vijojë rregullisht, ashtu siç e marrin gjithmonë”, sqaron Risteski.
Në shtet ka rreth 340.000 pensionistë.
Ohri dhe Struga gjatë sezonit kanë nevojë për rreth 2.000 punëtorë
Shoqata e Hotelerisë dhe Turizmit (HOTAM) pret që ligji i ri jo ta zgjidhë problemin me mungesën e stafit, sepse këtu duhet të ndihmojë edhe sistemi arsimor, por t’i rregullojë dhe t’i lehtësojë punësimet sezonale që të përfitojnë edhe të angazhuarit edhe punëdhënësit.
“Edhe deri më tani kemi angazhuar studentë dhe pensionistë, me kontratë në vepër ose kemi kërkuar ndonjë mënyrë të përshtatshme për t’i angazhuar ata punëtorë sezonalë që duan të punojnë, në mënyrë që të mos i sjellim nga vendet e tjera. Studentët punojnë edhe tani dhe ata duan punë të paguar. Kemi pensionistë, për shembull, që kanë punuar si recepsionistë dhe janë të lirë të përfshihen përsëri në sezon, kur ka më së shumti punë”, tha Krste Bllazhevski, kryetar i HOTAM.
Sipas tij, Ohri dhe Struga në sezonin e verës kanë nevojë për rreth 2.000 punëtorë në hoteleri dhe gastronomi – gjysma në kategori më të ulëta, ndërsa gjysma tjetër në pozita udhëheqëse dhe menaxheriale.
Gjatë verës Maqedonia e Veriut ka një ka një migrim sezonal prej 15.000-18.000 personash. Ata tërhiqen nga vendet përgjatë detit Adriatik, pasi të gjitha këto vende kanë mungesë të theksuar të kuadrit për gastronomi. Sipas shoqatave vendase të hotelierëve në Budvë mungojnë më shumë se 8.000 punëtorë sezonalë, ndërsa në Kroaci gjatë sezonit nevojiten rreth 50.000 deri në 60.000 punëtorë.
Gjatë verës Kroacia tërheq nga 8.000 deri në 11.000 punëtorë nga Maqedonia e Veriut, numrin më të madh në krahasim me shtetet e tjera, tregojnë të dhënat nga agjencitë që ndërmjetësojnë për punë jashtë vendit. Verën e kaluar, gjithsej 13.412 shtetas të Maqedonisë së Veriut morën leje pune për të punuar në Kroaci.
Në BE 13 përqind e pensionistëve kanë vazhduar të punojnë
Gjithsej 13 përqind e punonjësve kanë vazhduar të punojnë pasi e kanë marrë pensionin e tyre të parë, tregon anketa për fuqinë punëtore në BE e realizuar nga Eurostat për vitin 2024.
Në mesin e atyre që kanë vazhduar të punojnë. Rreth gjysma kanë vazhduar si më parë, ndërsa për gjysmën tjetër ka pasur ndryshime, si ndryshimi i vendit të punës, angazhimi me orar të shkurtuar, si dhe angazhimi në një punë të dytë pas ndërprerjes së punës së parë.
Pjesëmarrja më e lartë e pensionistëve në tregun e punës është regjistruar në vendet Balltike, Еstonia (54,9 përqind), Letonia (44,2 përqind) dhe Lituania (43,7 përqind), ndërsa pjesëmarrja më e ulët është regjistruar në Rumani (1,7 përqind), Greqi (4,2 përqind) dhe Spanjë (4,9 përqind).
