Zgjedhjet lokale në Maqedoni, të planifikuara për 19 tetor, do të mbahen në një kontekst shoqëror dhe politik që mbetet thellësisht i polarizuar, vlerësoi Zyra e OSBE-së për Institucione Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR) në raportin e saj të publikuar më 3 tetor. Sipas Misionit të Vëzhgimit të Zgjedhjeve (MVZ), mosbesimi në institucione, perceptimet për korrupsion të përhapur dhe tensionet mbi identitetin kombëtar dhe përfaqësimin etnik vazhdojnë të formësojnë mjedisin zgjedhor, transmeton Portalb.mk.
Zgjedhjet do të përfshijnë kryetarët e komunave dhe këshillat e 80 komunave dhe Qytetin e Shkupit, me raund të dytë për kryetarët e komunave që do të mbahet më 2 nëntor nëse është e nevojshme. ODIHR theksoi se zgjedhjet po zhvillohen në një kohë debatesh të intensifikuara mbi ndryshimet kushtetuese të nevojshme për përparimin drejt Bashkimit Evropian dhe në kushte pakënaqësie sociale të intensifikuara pas zjarrit tragjik në një klub nate në Koçan, i cili dëmtoi më tej besimin në institucione.
Edhe pse procesi zgjedhor rregullohet nga Kushtetuta dhe Kodi Zgjedhor, një numër i madh rekomandimesh të ODIHR-it të bëra pas zgjedhjeve të mëparshme mbeten të pazbatuara. Disa prej tyre lidhen me një rishikim gjithëpërfshirës të Kodit Zgjedhor, transparencë dhe llogaridhënie më të madhe në financimin e fushatave dhe mekanizma më efektivë për të parandaluar keqpërdorimin e burimeve administrative. Amendamentet e vitit 2024 sollën disa përmirësime, por krijuan edhe boshllëqe të reja ligjore, si në rastin e mbështetjes për kandidatët e pavarur, të cilat duhej të rregulloheshin ad hoc nga Komisioni Shtetëror i Zgjedhjeve (KSHZ).
ODIHR vëren se administrata zgjedhore teknikisht po kryen përgatitjet pa vonesa të mëdha, por disa komisione zgjedhore komunale po përballen me vështirësi në emërimin e anëtarëve të bordeve zgjedhore dhe mungesë të burimeve financiare dhe të personelit. Edhe pse seancat e KSHZ-së janë publike dhe të disponueshme në internet, raporti vëren se procesverbalet shpesh nuk publikohen në kohën e duhur.
Regjistri i votuesve mbulon afërsisht 1.83 milion votues të kualifikuar, nga të cilët 1.72 milion jetojnë në vend. Misioni përsërit shqetësimet e hershme në lidhje me saktësinë e listës së votuesve dhe praninë e një numri të madh qytetarësh të regjistruar në adresa në vend, por që në të vërtetë jetojnë jashtë vendit, gjë që mund të ndikojë në transparencën dhe besimin në proces.
Sa i përket kandidaturave, ODIHR raporton se janë regjistruar 577 lista këshilltarësh dhe 309 kandidatë për kryetar komune, nga të cilët vetëm 32, ose rreth 10 përqind, janë gra. Edhe pse kuota ligjore gjinore prej 40 përqind për listat e këshilltarëve respektohet, gratë mbeten të margjinalizuara në jetën politike. Në zgjedhjet e vitit 2021, nga 81 kryetarë komunash, vetëm dy janë gra.
Fushata zyrtare zgjedhore filloi më 29 shtator, por vëzhguesit kanë vëzhguar tashmë aktivitetet e kandidatëve individualë para fillimit të saj zyrtar. Rregulla të rrepta për të parandaluar keqpërdorimin e burimeve publike janë zyrtarisht në fuqi, por MVZ-ja mori raportime të shumta për abuzime dhe presione të mundshme ndaj zyrtarëve publikë. U shprehën gjithashtu shqetësime për raste të mundshme të blerjes së votave, veçanërisht midis komuniteteve të cenueshme, si dhe frikësimin e votuesve dhe familjeve të tyre.
Media e fragmentuar, e polarizuar dhe pjesërisht e rregulluar
Misioni i OSBE/ODIHR-it arriti në përfundimin në raportin e tij të ndërmjetëm se media në Maqedoni mbetet e ndarë përgjatë vijave politike dhe etnike, duke vepruar në një treg të kufizuar reklamash dhe me kapacitete të reduktuara profesionale. Televizioni mbetet burimi dominues i informacionit për qytetarët, por ndikimi i mediave online dhe rrjeteve sociale është vazhdimisht në rritje, shpesh pa mbikëqyrje efektive rregullatore.
Edhe pse Kushtetuta garanton lirinë e shprehjes dhe Kodi Zgjedhor kërkon raportim të drejtë dhe të balancuar, ODIHR-i vëren se në praktikë paragjykimet politike dhe përqendrimi i medias prishin ekuilibrin në mbulimin e fushatës zgjedhore.
Radiotelevizioni Maqedonas (RTM) është i detyruar ligjërisht t’i kushtojë 30 përqind të mbulimit të tij partive në pushtet dhe të opozitës dhe 10 përqind aktorëve jashtëparlamentarë, si dhe të ofrojë hapësirë falas mediatike dhe debate midis kandidatëve. Por në realitet, aftësia për të organizuar debate, veçanërisht në nivel lokal, mbetet e kufizuar, dhe shërbimi publik shpesh përballet me kritika për përfaqësim të pamjaftueshëm të tonit kritik ndaj qeverisë.
Reklamimi politik në media gjatë fushatës financohet direkt nga buxheti i shtetit, sipas një formule komplekse që favorizon partitë e mëdha. Ai përcakton që pjesa më e madhe e fondeve dhe kohës së transmetimit (90 përqind) shpërndahet në mënyrë të barabartë midis dy partive më të mëdha në pushtet dhe opozitë, ndërsa vetëm 3 përqind e hapësirës lihet për partitë joparlamentare dhe kandidatët e pavarur. ODIHR paralajmëron se kjo formulë krijon kushte të pabarabarta për pjesëmarrje dhe kufizon debatin pluralist.
Raporti tregon më tej se ndryshimet në Ligjin e Medias të vitit 2025, të cilat prezantuan për herë të parë një regjistër vullnetar për mediat online, nuk kanë rezultuar në rritjen e transparencës ose llogaridhënies, veçanërisht për portalet me struktura pronësie dhe përkatësi politike të paqarta. Disa bashkëbisedues të Misionit shprehën shqetësim për mungesën e mediave lokale në vend, gjë që kufizon aftësinë e qytetarëve për të marrë informacion në lidhje me garat zgjedhore lokale.
Problemi me paratë për Levicën dhe ZNAM-in
Një nga incidentet më të spikatura në segmentin mediatik të fushatës, i vënë re edhe nga ODIHR-i, është mosmarrëveshja midis partisë politike Levica dhe Agjencisë për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuale (AShMAA). Partia, e cila ka një grup parlamentar me gjashtë deputetë dhe nuk është një nga dy partitë më të mëdha në opozitë, nuk mbulohet nga seksioni i Kodit Zgjedhor për financimin e fushatës. Në fakt, parti të tilla që kanë një grup parlamentar, por nuk janë midis dy partive më të mëdha në qeveri dhe opozitë, nuk mund të marrin fonde me këto zgjidhje. Ky është rasti me Levicën dhe partinë ZNAM. Megjithatë, financimi i ZNAM-it në këtë rast zgjidhet nga Udhëzimet e AShMAA-së, të cilat lejojnë një parti politike më të madhe (VMRO-DPMNE) të financojë fushatën e saj mediatike si “mbështetëse” e saj. Levica nuk ka një mbështetës të tillë midis partive kryesore.
E Majta, siç është vënë re nga OSBE-ja, beson se kjo është diskriminim dhe se ekuilibri mediatik është i prishur në një nivel sistemik. Siç theksojnë ata, partitë që kanë deputetë, por nuk kanë grup parlamentar, marrin më shumë hapësirë në media dhe fonde nga buxheti.
Partia paraqiti kërkesë në Gjykatën Themelore në Shkup për të lëshuar një masë të përkohshme që do të ndalonte zbatimin e Udhëzimeve të reja të AShMAA-së për shpërndarjen e reklamave politike të paguara në media për zgjedhjet lokale. Megjithatë, siç thekson Misioni i OSBE/ODIHR, më 30 shtator Gjykata Themelore në Shkup shpalli veten jokompetente për çështjen, duke thënë se do ta dërgonte atë në Gjykatën Administrative për procedura të mëtejshme. E Majta gjithashtu paraqiti një iniciativë në Gjykatën Kushtetuese më 29 shtator për të kundërshtuar Udhëzimet e AShMAA-së dhe informoi ODIHR-in se kishte paraqitur një propozim në Parlament për të ndryshuar Kodin Zgjedhor në mënyrë që të plotësonte boshllëkun ligjor.
ODIHR e citon këtë rast si një ilustrim të kufizimeve strukturore në rregulloret e reklamave në media, të cilat krijojnë një fushë loje të pabarabartë midis aktorëve politikë dhe zvogëlojnë konkurrencën e procesit zgjedhor.
Në raportin e tij, Misioni kujton se financimi shtetëror i fushatave mediatike, megjithëse synon të sigurojë qasje të drejtë, në praktikë shpesh çon në varësi të medias nga fondet publike dhe përforcon ndikimet politike në politikën e tyre editoriale.
Nga ana tjetër, AShMAA deklaron në përgjigjen e saj se Udhëzimet u miratuan në përputhje me dispozitat ligjore dhe pas konsultimit me KSHZ-në, dhe se shpërndarja u bë “sipas kritereve objektive të përcaktuara nga Kodi Zgjedhor”. Ndërkohë, agjencia vazhdon të monitorojë raportimin e transmetuesve dhe publikon raporte javore mbi përfaqësimin e pjesëmarrësve në zgjedhje, të cilat janë të disponueshme publikisht në faqen e saj të internetit.
Ndryshe, më 29 shtator në Maqedoninë e Veriut filloi fushata zgjedhore për zgjedhjet lokale të këtij viti, rrethi i parë i të cilave do të mbahet më 19 tetor. Fushata do të zgjasë pandërprerë deri më 17 tetor, ndërsa fushata për rrethin e dytë, i cili do të mbahet më 2 nëntor, do të vazhdojë deri më 31 tetor.
